در این روزها که نفس‌های‌مان در زیر ماسک‌های ناشی از شیوع کرونا و خفگی ناشی از آلودگی هوا به شماره افتاده است هرکسی به دنبال راه چاره‌ای است و اما «حسین رضا شهید زاده»، مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران معتقد است باید این مساله مهم تبدیل به یک مطالبه مردمی شود تا نهادهای مرتبط گوش شان شنوای راهکارهای پیشنهادی شود.

در این روزها که نفس‌های‌مان در زیر ماسک‌های ناشی از شیوع کرونا و خفگی ناشی از آلودگی هوا به شماره افتاده است هرکسی به دنبال راه چاره‌ای است و اما «حسین رضا  شهید زاده»، مدیر عامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران معتقد است باید این مساله مهم تبدیل به یک مطالبه مردمی شود تا نهادهای مرتبط گوش شان شنوای راهکارهای پیشنهادی شود.

به گزارش روابط عمومی ستاد هماهنگی شورایاری ها،  دقیقا شبیه همان اتفاقی که 27 سال پیش به همت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران رقم خورد و خروجی‌اش بیانیه «هوای تهران 72» می‌شود که همچنان بعد از سال‌ها در روز 29 دی ماه که سالگرد انتشار این بیانیه است، همه، خواسته یا ناخواسته یادی از هوای پاک می‌کنند. 

نقش شرکت کنترل کیفیت هوا در شکل‌گیری بیانیه «هوای تهران 72» چه بود؟
شهرداری تهران در اوایل دهه هفتاد به این نتیجه رسید که اگر خودش وارد بحث آلودگی هوا نشود، ممکن است برنامه‌هایی که دولت برای شهر تهران دارد، کارساز نباشد و نتواند به اهدافش برسد. از سوی دیگر شهرداری تهران نیاز داشت تا اطلاعات دقیق‌تری از وضعیت آلودگی هوای شهر تهران داشته باشد. از این رو ابتدا یک هسته و گروه تخصصی اولیه را در شرکت کنترل ترافیک ایجاد کرد. درو اقع شرکت کنترل کیفیت هوای تهران ابتدا یک بخشی از شرکت کنترل ترافیک تهران بود که در آن زمان کارهای فناورانه این شرکت را انجام می‌داد. از جمله نصب دوربین‌های نظارت تصویری و مرکز کنترل ترافیک و سیستم‌های هوشمند و بخش آلودگی هم یکی از فعالیت‌های این شرکت بود و اما بعد که توانستند برای آن اساسنامه‌ای بنویسند، در اردیبهشت سال72 ثبت شد و کارش را به عنوان یک شرکت مستقل شروع کرد. از سوی دیگر توانستند از مشاوره و همکاری دوستانی استفاده کنند که در مجموعه‌های محیط زیستی صاحب نام بودند. در همین راستا اساتیدی در آن زمان شروع به همکاری با این شرکت کردند و شاکله اولیه را تشکیل دادند. مدیریت این شرکت را در آن زمان خانم مهندس «هسته‌ای» برعهده داشتند که ایشان هم تحصیلات‌شان در همین رشته محیط زیست در آمریکا بود. دوستان با دیدگاه خوبی که داشتند، می‌خواستند توجه مسئولان را به اهمیت بحث آلودگی هوا و مشکلاتی که می‌توانست ایجاد کند، جلب کنند تا برای کاهشش تلاش شود. فعالیت‌های زیادی کردند از جمله این‌ که این بیانیه را در آن سال‌ها تهیه کردند و افراد مختلفی که صاحب اثر بودند، در شهرداری و دولت و سازمان‌های مردم‌نهاد مشارکت کردند و این بیانیه صادر شد.

آیا این روزها شرکت کنترل کیفیت هوا برای پیشبرد اهداف خود از فعالان اجتماعی کمک می‌گیرد؟
کاری که ما در این سال‌های اخیر انجام می‌دهیم فقط به دغدغه‌مندان اجتماعی فکر نکردیم و گفتیم همه مردم حق دارند از شرایط و وضعیت آگاه باشند. به طورلحظه‌ای هم باید آگاه باشند تا اگر اکنون هم بخواهند بیرون بروند، بدانند که در منطقه‌ای که قرار است تردد کنند به صلاح‌شان هست یا خیر. پس اولا همه باید بدانند و بعد هر زمانی که بخواهند، باید بدانند و بر اساس آن تصمیم بگیرند. این همه شامل همه افراد متخصص هم می‌شود و راجع به دغدغه‌مندان و صنف‌های مختلف و حتی زنان خانه‌داری که قصد خرید دارند، هم می‌شود. به همین دلیل ما چند سالی است اطلاعات‌مان را به صورت برخط در اختیار همه قرار داده‌ایم. چه محقق دانشگاهی که به تمامی داده‌های ما به صورت آرشیوی نیاز دارد و می‌خواهد آن‌ها را برای تحقیقش استفاده کند و چه من که مشکل تنفسی دارم و می‌خواهم ازخانه خارج شوم و می‌روم سایت شرکت کنترل کیفیت هوا را می بینم یا اپلیکیشنش را که در گوشی نصب کرده ام ببینم تا بدانم در منطقه من ایستگاهی که به من نزدیک است چه عددی را نشان می‌دهد و در محدوده من چه آلودگی‌ای هست. نتیجه کاری که ما انجام دادیم این است که یک قدم آن طرف‌تر دغدغه‌مندان و حتی مردم عادی هم می‌توانند پیگیر مساله‌شان باشند.

بسیار زیاد گفته شده که علت آلودگی هوای تهران استفاده از خودروهای شخصی و غیره است اما ما در همین شرایط کرونا دیدیم که کل شهر در حالت تعطیل و نیمه‌تعطیل بود و خودروها تردد چندانی نداشتند و بازهم اعلام شده هوا برای افراد خاص ناسالم است. واقعا منشا آلودگی هوای تهران کجاست؟
مطالعات ما براساس داده‌های سال  96 انجام شده و سهم‌بندی منابع را کاملا برای آن سال مشخص کرده است. در آن سال تقریبا 61 درصد آلودگی‌مان برای منابع متحرک و 39 درصد برای منابع ثابت بود. اما اگر شرایط تغییر کند به طور قطع این سهم‌بندی تغییر می‌کند. امسال در فصل سرد زمستان اندازه‌گیری‌هایی که انجام شد و شواهدی که از طریق آلایندگی‌های دی اکسید گوگرد به دست آوردیم به ما گفت که سهم سوزاندن سوخت پرگوگرد در شهر تهران بالا رفته است و چون ما می‌دانیم این سوخت پرگوگرد در خودروها سوخته نمی‌شود، در حال بررسی هستیم. علاوه بر ما استاندارد و محیط زیست هم بررسی می‌کنند. نمونه سوخت مصرفی در دیزل‌های تهران را اندازه‌گیری کردیم که خب استاندارد است، پس این سوخت پرگوگرد کجا سوخته شده؟ در صنایع و نیروگاه‌ها و مکان‌های غیرحمل و نقلی و منابع ثابت. پس حتما امسال منابع ثابت سهم‌شان از منابع متحرک بیشتر شده است اما معنی‌اش این نیست که منابع متحرک کم شده است. درواقع منابع متحرک. اگر سال گذشته منبع مشخصی تناژ آلودگی ایجاد می‌کرد، این تناژ امسال تفاوتی نکرده است اما آن میزان تناژی که در بخش صنعت و نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها ایجاد می‌کردند، افزایش پیدا کرده است. این معنی‌اش این نیست که حمل و نقل نقشی در آلودگی ندارد بلکه ممکن است وزنش نسبت به قبل کمتر شده باشد اما همچنان همان مقدار آلودگی را تولید می‌کند. 
موضوع کمیت جای خود دارد اما در موضوع کیفیت نمی‌توان نقش انسان را نادیده گرفت. از نظر شما کدام گروه از افراد یا نهادها اعم از خانم خانه یا سیاستمدار یا تولیدکننده خودرو می‌تواند بیشترین تاثیر را بر روی آلودگی داشته باشند؟
همه قسمت‌هایی که در قانون هوای پاک برای‌شان وظیفه‌ای در نظر گرفته شده است، حتما نقشی داشته‌اند. برای مثال وزارت نفت وظایفی داشته مثلا این که سوخت یورو4 عرضه کند. این انجام می‌شود اما برای همه صنعت توانسته این را تولید کند؟ خیر. قرار بوده طرح «کهاب» که مخفف کاهش، هدایت و انتقال و بازیافت بخارات بنزین است در تمام پمپ بنزین‌ها اجراشود و این طرح سه گام اجرایی داشته و یک گام آن برای همه پمپ بنزین‌ها اجرا شده و مابقی گام‌ها در تعداد محدودی پمپ بنزین اجرا شده است یا مثلا فرض کنید بسیاری از کارهایی که در کشور انجام می‌شود، استاندارد ملی ندارد. قانون موظف کرده است که موسسه استاندارد برای این‌ها استاندارد ملی تعریف کند و سه سال است که مقرر شده تا این مهم تعریف شود. برای مثال مهم است بدانیم کاتالیست خودرو استاندارد هست یا خیر؟ قاعدتا نه، چون اصلا برای آن استاندارد ملی تعریف نشده است. پس به چه اتکایی می‌توانید این را بخرید و این که آیا عملکرد خودش را دارد یا نه؟! زنجیره‌ای از این عوامل در کم نشدن آلودگی هوا موثرند.

سوختن «مازوت» موضوعی است که این روزها به شدت در موج رسانه‌ای قرار گرفته و دایم صحبت از سهم مازوت در آلودگی هوای تهران می‌شود. مازوت دقیقا چیست و چه سهمی در آلودگی هوای تهران دارد؟
مازوت یکی از خروجی‌های پالایشگاه است. درواقع وقتی نفت خام پالایش می‌شود، انواع و اقسام محصولات تولید می‌شود، از بنزین هواپیما گرفته تا بنزین معمولی تا گازوییل تا مازوت و حتی قیری که کاربرد دارد. این‌ها هرکدام مشخصاتی دارد. مشخصه مازوت این است که میزان گوگردی که دارد بسیار بیشتر از میزان گوگردی است که مثلا در گازوییل است. مازوت وقتی سوزانده می‌شود علاوه بر اینکه گاز  SO2 زیادی تولید می‌کند، به خاطر وجود گوگرد زیاد در ترکیباتش ذرات معلق زیادی هم تولید می‌کند و این است که اگر سوزانده شود، باعث ایجاد آلودگی بسیار می‌شود. اما این که بحث‌هایی امروزه هست که می‌گویند مازوت سوزانده می‌شود یا نه، به نظرم ما را از اصل مطلب دور می‌کند. مهم این است که اندازه‌گیری‌های ما نشان داده که حتما سوخت پرگوگرد در اطراف تهران سوزانده می‌شود و حالا این می تواند گازوییل پر گوگرد یا مازوت باشد. به نظرم صحیح‌تر این است که بگوییم سوخت پرگوگرد استفاده می‌شود. دوستان ما در پالایش و پخش در جلسات مختلفی حضور داشتند هم در استانداری و هم در کمیسیون اصل نود مجلس که با اطمینان گفتند در نیروگاه‌های تهران هیچ مازوتی مصرف نمی‌شود اما این موضوع را هم رد نکردند که ممکن است در این نیروگاه‌ها سوخت گازوییل پرگوگرد مصرف شود. گفتند ممکن است تا 50 درصد از سوخت پرگازوییلی که در این فصل سال در نیروگاه‌ها استفاده می‌شود، سوخت پرگوگرد باشد. این که بر مصرف مازوت تاکید کنیم، درست نیست چون اگر بگویند مازوت نمی‌سوزانیم و گازوییل پرگوگرد است پس سهم منابع ثابت کم نمی‌شود و به خاطر همان مصرف گازوییل پرگوگرد می‌تواند بیشتر هم شده باشد.

آینده آلودگی هوای شهر تهران را چگونه می‌بینید؟
متولی کنترل کیفیت هوا، محیط زیست است اما براساس اساسنامه شرکت کنترل کیفیت هوای تهران وظیفه شرکت، اندازه‌گیری و پایش و اعلام وضعیت آلودگی هوا و پیشنهاد راهکار است. اما وقتی راهکاری چند سال است ارائه ولی اجرا نمی شود، شما جای من باشید چقدر امیدوار می‌شوید؟ البته باید امیدوار باشیم و آن‌قدر بگوییم تا بالاخره عملی شود. ما وقتی دیدیم که زورمان به کسانی که باید نمی‌رسد، بحث را به رسانه‌ها بردیم و عمومی کردیم و در واقع این مهم را به مطالبه مردمی تبدیل کردیم و مردم جامعه را آگاه کردیم. مطالبات مردمی حتما تاثیرگذار است و شک نداریم که مطالبات مردمی می‌تواند باعث شود از این وضعیت خارج شویم.
منبع: ماهنامه شورایاران